Udar mózgu
Udar mózgu to jedna z najczęściej występujących chorób układu nerwowego, która stwarza realne zagrożenie życia. Choroba ta wymaga natychmiastowej hospitalizacji w szpitalach posiadających specjalistyczny oddział neurologiczny. Najogólniej mówiąc jest to zespół objawów klinicznych związanych z wystąpieniem zaburzeń czynności mózgu do których dochodzi na skutek zaburzenia krążenia mózgowego. Wyróżnia się dwa podstawowe typy udaru:
- udar krwotoczny związany z wylewem krwi do mózgu
- udar niedokrwienny polegający na zatrzymaniu dopływu krwi do mózgu. Ten typ udaru ma zdecydowanie większą częstość występowania.
Udar mózgu - dokładna lokalizacja
Klasyfikacji uwzględniających rodzaj udaru jest wiele. Biorąc pod uwagę późniejszą rehabilitację ważny jest podział ze względu na lokalizację. Każdy z obszarów mózgu będzie cechował się inną specyfiką obrazu klinicznego.
Podział z uwzględnieniem lokalizacji udaru wg W. Kozubskiego
- udar półkulowy
- udar korowy
- udar podkorowy
- udar pniowy
- udar móżdżkowy
- Podział uwzględniający zakres anatomiczny układu naczyniowego
- TACI – udar w obrębie całego przedniego unaczynienia
- PACI – udar w obrębie części przedniego unaczynienia
- LACI – udar zatokowy
- POCI – udar w obrębie tylnego unaczynienia
- Podział uwzględniający dynamikę przebiegu niedowładu.
- TIA – przemijający napad niedokrwienny
- RIND – odwracalny niedokrwienny ubytek neurologiczny
- CS – udar mózgu dokonany
- PS – udar mózgu postępujący
Udar mózgu - przyczyny wystąpienia urazu
Z klinicznego punktu widzenia najważniejsze przyczyny to miażdżyca tętnic, nadciśnienie tętnicze, a także zatory pochodzące z jam ciała.
Te przyczyny, które sam pacjent w pewien sposób może modyfikować to, migotanie przedsionków, nadwaga, cukrzyca, zaburzenia w gospodarce lipidowej, palenie papierosów, picie alkoholu czy też często bagatelizowane nadciśnienie tętnicze.
Udar mózgu a obraz kliniczny
Lokalizacja ma niebagatelne znaczenie jeśli chodzi o występujące objawy.
W przypadku gdy dojdzie do udaru w obrębie unaczynienia tylnego może dojść do uszkodzenia móżdżku, płatów potylicznych bądź też pnia mózgu. Objawy jakie temu towarzyszą to:
- zaburzenia chodu
- zawroty głowy
- ataksja
- oczopląs
- drżenie zamiarowe
- zaburzenia widzenia
- niedowłady połowicze bądź obustronne
Udar w obrębie unaczynienia przedniego prowadzi do powstania niedowładu połowiczego bądź niedowładu kończyn dolnych. Ma on charakter ośrodkowy cechujący się wzmożonym napięciem mięśniowym stąd o niedowładzie tym często mówi się spastyczny. Ponadto występują wzmożone odruchy ścięgniste, odruchy patologiczne, a odruchy powierzchowne zostają zniesione. Często objawem towarzyszącym jest zaburzenie mowy- afazja oraz połowicze zaburzenia czucia.
Dynamika choroby jest różna. W niektórych przypadkach początek jest nagły, objawy szybko narastają jednocześnie pogłębiając niedowład. Częściej mamy jednak do czynienia z udarem w którym dochodzi do zatrzymania postępu choroby z powolnym cofaniem się niedowładu. W stadium tym niezmiernie ważne jest leczenie przeciwzakrzepowe, a także prawidłowo prowadzona rehabilitacja.
Nie uwzględniając czynnika etiologicznego wyróżnia się trzy okresy :
- Okres ostry – pojawia się pełny obraz kliniczny, powstałe zaburzenia mogą sie nasilać nawet do okresu kilku tygodni.
- Okres regeneracyjno – kompensacyjny – następuje tu stopniowa regeneracja powstałych zmian
- Okres przewlekły – pomimo pewnych utrwalonych zmian wdrażana jest dalsza rehabilitacja mająca na celu doskonalenie sprawności funkcjonalnej pacjenta.
Rehabilitacja - dlaczego jest taka ważna?
Najważniejsze cele jakie powinien postawić sobie rehabilitant pracujący z pacjentem po udarze to :
- próba przywrócenia utraconych funkcji motorycznych
- zmniejszenie zaburzeń w obszarach warunkujących najważniejsze funkcje życiowe tj. oddychanie, połykanie, czynność zwieraczy
- zmniejszenie dolegliwości bólowych
- zapobieganie bądź leczenie powstałych powikłań tj. zaniki mięśniowe, przykurcze czy odleżyny
Pacjent u którego doszło do udaru mózgu często musi zmagać się z powtórną nauką chodu, czytania, mówienia. Skuteczna rehabilitacja umożliwiająca przywrócenie utraconych funkcji jest możliwa dzięki plastyczności mózgu. Jest to zdolność do modyfikacji poszczególnych układów neuronalnych w wyniku ciągłego oddziaływania bodźców. W następstwie tego dochodzi do powstania nowych i co najważniejsze prawidłowych wzorców z jednoczesną eliminacją powstałych w wyniku udaru ubytków neurologicznych. Plastyczność mózgu warunkuje nie tylko poszerzanie funkcji prawidłowo działających ośrodków, ale przede wszystkim tworzeniu zupełnie nowych połączeń nerwowych.
Rehabilitacja w okresie ostrym związana jest z ograniczeniem powstawania pewnych wzorców ruchowych jednocześnie zapobiegając poważnym powikłaniom tj. zaburzenia połykania, odleżyny, przykurcze, zakrzepica żył głębokich czy też oskrzelowe zapalenie płuc.
W tym czasie należy zadbać o właściwe ułożenie chorego, profilaktykę przeciwodleżynową, przeciwzakrzepową oraz niezmiernie ważne ćwiczenia oddechowe.
Podstawą czynności ruchowej powinny być systematycznie wykonywane ćwiczenia bierne, które w bezpośredni sposób pomagają zapobiegać powstawaniu przykurczy, wspomagają odżywianie chrząstki stawowej co pozwala nam utrzymać pełen zakres ruchu w stawie, a także poprawiają trofikę tkanek.
Okres regeneracyjno-kompensacyjny obejmuje w dalszym ciągu wszystkie dotychczasowe poczynania a cała reszta zależna jest od stanu pacjenta. Stopniowo wprowadza się ćwiczenia czynne wolne, ćwiczenia w odciążeniu za pomocą twz. podwieszek, pionizację pacjenta oraz naukę chodu.
Wszystkie te poczynania w pierwszej kolejności maja na celu obniżenie napięcia mięśniowego aby wyeliminować spastykę.
Okres przewlekły to tak naprawdę doskonalenie uzyskanych zdolności ruchowych, dalsze zapobieganie powikłaniom oraz niedopuszczenie do ponownego udaru.
W celu oceny stanu zdrowia pacjenta przed i po terapii stosuje się różnego rodzaju skale. Wśród najbardziej znanych zalicza się:
- Wskaźnika Barthel
- Skandynawska Skala Udarów
- Zmodyfikowana Skala Rankina
Terapia pacjentów po udarze jest specyficzna. Wymaga indywidualnego podejścia, a także stałego weryfikowania uzyskanych efektów.