Choroba zwyrodnieniowa stawów
Z anatomicznego punktu widzenia choroba zwyrodnieniowa stawów polega na ogniskowej degradacji chrząstki stawowej, powstaniu licznych zmian w podchrzęstnej warstwie kostnej a także na tworzeniu się osteofitów.
Patogeneza powstania choroby zwyrodnieniowej
Wzajemne oddziaływania na poziomie mechanicznym, komórkowym oraz biochemicznym prowadzą do zapoczątkowania choroby zwyrodnieniowej stawów. Charakteryzuje się ona wystąpieniem zaburzeń równowagi pomiędzy procesami syntezy i degradacji chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kostnej. Przebieg choroby jest powolny, a zarazem postępujący z różnorodnym nasileniem dolegliwości tj. duża bolesność, deformacja stawu, ograniczenie funkcji. Wraz z upływem czasu proces chorobowy rozprzestrzenia się na sąsiednie stawy.
Jakie czynniki predysponują do powstania choroby zwyrodnieniowej stawów?
- wiek>55 lat
- płeć żeńska
- otyłość/nadwaga
- choroby wrodzone oraz uwarunkowane genetycznie
- zaburzenia nabyte np. na skutek ostrych urazów czy zmian przeciążeniowych
- złuszczenie glowy kości udowej
- neuropatie
- choroba Pageta
- zmiany jatrogenne
Obraz kliniczny
Podstawowym i dominującym objawem jest ból. Jego charakterystyczną cechą jest to, że nasila się w momencie wykonywania ruchów w zajętym stawie a zarazem zmniejsza się bądź też całkowicie zanika w trakcie spoczynku. Najczęściej pacjenci ten rodzaj bólu określają jako tępy. Wraz z rozwojem choroby dolegliwości te się nasilają co skutkuje pojawieniem się bólu już przy wykonywaniu minimalnego ruchu, a w stadium zaawansowanym także w spoczynku oraz w nocy. Występowanie bólu jest związane z powstaniem zmian okołostawowych. Sama chrząstka stawowa nie posiada receptorów bólowych w związku z czym doznania bólowe pochodzą z receptorów mechanicznych zlokalizowanych w otaczającym chrząstkę stawie. Do wyzwolenia dolegliwości bólowych dochodzi na skutek podrażnienia receptorów mechanicznych aparatu więzadłowego, torebki stawowej oraz przemian bioochemicznych związanych z toczącym się w obrębie stawu procesem zapalnym. W późniejszym czasie wraz z rozwojem choroby dochodzi do zaburzeń stabilności oraz przykurczy w obrębie stawu powiązanych z nieprawidłową osią kończyn. ChZS może objawiać się również występowaniem sztywności porannej będącej jednym z podstawowych objawów zesztywniającego zapalenia kręgosłupa jednak w przeciwieństwie do ZZSK jest ona krótkotrwała i w większości przypadków ustępuje po ok. 15 minutach.
Z czynnościowego punktu widzenia u chorych cierpiących na chorobę zwyrodnieniową dochodzi do ograniczenia ruchomości stawów, przykurczu torebki stawowej, a także mechanicznego zablokowania powstającego na skutek tworzenia się osteofitów w jamie stawowej.
W wyniku wszystkich wyżej wymienionych zmian dochodzi do zaburzenia funkcji sąsiednich stawów, chodu, a także sylwetki. Zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego prowadzą do dysfunkcji stawu kolanowego, struktur kręgosłupa z naciskiem na odcinek lędźwiowy tworząc w ten sposób proces błędnego koła stąd niezmiernie ważne jest prowadzenie terapii wielokierunkowej obejmującej cały organizm, a nie tylko konkretnie zajęty staw.
W badaniu radiologicznym zauważalne jest:
- zwężenie szpary stawowej
- obecność osteofitów
- zagęszczenia struktury kostnej w warstwie podchrzęstnej
- obecność torbieli
- występowanie nieprawidłowych kontur kostnych
Choroba zwyrodnieniowa stawów - jak ją leczyć?
Ze względu na fakt, iż choroba zwyrodnieniowa w większości przypadków dotyczy osób w podeszłym wieku, cierpiących na wiele chorób internistycznych usprawnianie tej grupy pacjentów jest znacznie utrudnione.
Postępujący charakter choroby wymaga uwzględnienia wielu aspektów tj.:
- stadium zaawansowania zmian
- obecność współistniejących chorób
- stosowanie farmakoterapii doustnej jak i miejscowej
- leczenie usprawniające
- zabiegi chirurgiczno – ortopedyczne
- zaopatrzenie ortopedyczne
- edukacja pacjenta
Nadrzędnym celem rehabilitacji pacjentów cierpiących na ChZS jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, zwiększenie zakresu ruchów w stawie oraz zwiększenie siły mięśniowej. Ponadto dąży się do spowolnienia procesu degeneracyjnego, zwiększenia ogólnej aktywności oraz wykształcenia właściwej kompensacji i adaptacji do nowych warunków.
Jednym z podstawowych narzędzi terapeutycznych jest kinezyterapia - leczenie ruchem. Regularnie wykonywane ćwiczenia korzystnie wpływają na zwiększenie elastyczności stawu usprawniając zarazem jego biomechanikę. Tylko naturalne obciążenia gwarantują zachowanie prawidłowego metabolizmu chrząstki stawowej. Ćwiczenia w odciążeniu, odciążeniu z dawkowanym oporem czy też te prowadzone w wodzie to tylko niektóre z form aktywności zalecanych w przypadku choroby zwyrodnieniowej.
Leczenie operacyjne - czy jest konieczne?
Postępowanie chirurgiczne nie zawsze jest związane z ciężkim, obciążającym zabiegiem. Czasami polegają na płukaniu i oczyszczaniu stawu bądź też leczeniu artroskopowym. Niestety zdarza się i tak, że konieczne jest wykonanie operacji korygującej oś kończyny jak również częściowej bądź całkowitej alloplastyki stawu.
Choroba zwyrodnieniowa wymaga indywidualnego podejścia z uwzględnieniem dolegliwości, jakości życia pacjenta, a także czynności z jakimi musi zmierzać się na co dzień aby w jak najlepszy sposób zapewnić właściwy komfort życia.
Stawy, które zdecydowanie dominują pod kontem częstości występowania zmian zwyrodnieniowych to :
- stawy biodrowe – koksartroza
- stawy kolanowe – gonartroza